ما با قوانین زیادی در زندگی روزمره روبه‌رو می‌شویم. از قوانین راهنمایی و رانندگی گرفته تا قوانین مالیاتی و اجتماعی. اما آیا تا به حال به این فکر کرده‌اید که ویژگیهای یک قانون درست چیست؟! یا چرا برخی از قوانین توسط عموم مردم رعایت نمی‌شوند؟ آیا دلیل آن ناآگاهی است یا شاید با عرف و فرهنگ جامعه همخوانی ندارند؟
موسی غنی‌نژاد، اقتصاددان و مترجم کتاب قانون، قانون‌گذاری و آزادی اثر فردریش فون هایک، در یک مصاحبه به نکته مهمی اشاره می‌کند: قوانینی که با عرف جامعه سازگار نیستند، مشروعیت خود را از دست می‌دهند و مردم به آنها عمل نمی‌کنند. به بیان دیگر، اگر مردم یک قانون را نادیده می‌گیرند، ممکن است مشکل از خود قانون باشد نه از مردم.
قانون چیست و چه شرایطی برای قانونی شدن لازم است؟
هایک در کتاب خود به این موضوع می‌پردازد که قانون باید یک قاعده کلی باشد که همه افراد جامعه موظف به رعایت آن هستند. اما شرط اصلی برای اینکه یک قانون در میان عموم مردم پذیرفته شود، این است که از حقوق اولیه و ذاتی انسان‌ها حفاظت کند. به‌عبارت دیگر، اگر یک قانون در تضاد با حقوق طبیعی افراد باشد یا به نوعی آزادی‌های اساسی آنان را محدود کند، نمی‌تواند جایگاه قانونی داشته باشد. مردم به مرور زمان از رعایت چنین قوانینی خودداری می‌کنند، چراکه آن را ناعادلانه می‌دانند.
قانون و عرف اجتماعی
اگر نگاهی به قوانین کشورهای مختلف بیندازیم، متوجه می‌شویم که هر جامعه‌ای براساس فرهنگ، ارزش‌ها و عرف‌های خود قوانینی را تصویب می‌کند. این عرف‌ها و ارزش‌ها نقش تعیین‌کننده‌ای در پذیرش یا عدم پذیرش قوانین توسط مردم دارند. به همین دلیل است که قانون‌گذاران باید توجه ویژه‌ای به همخوانی قوانین با واقعیت‌های اجتماعی و فرهنگی داشته باشند. وقتی قانونی با سبک زندگی و ارزش‌های مردم همسو باشد، احتمال اجرای آن به مراتب بیشتر خواهد بود.
ویژگیهای یک قانون درست و قابل اجرا
پس به طور کلی می توان گفت برای اینکه یک قانون مشروعیت داشته باشد و توسط عموم مردم رعایت شود، باید دو ویژگی اساسی را داشته باشد:
- قانون باید حقوق اولیه انسان‌ها را حفظ کند؛ یعنی در راستای عدالت و آزادی‌های اساسی باشد.
- قانون باید با عرف و ارزش‌های جامعه همخوانی داشته باشد؛ مردم نباید حس کنند که این قوانین به زندگی روزمره آنها بی‌ارتباط یا غیرمنصفانه هستند.
وقتی این شرایط فراهم شود، نه تنها مردم به رعایت قانون پایبند خواهند بود، بلکه احساس می‌کنند که قانون برای بهبود کیفیت زندگی‌شان وضع شده است، نه محدود کردن آزادی‌هایشان.
