وقتی طلا می‌درخشد و دلار رنگ می‌بازد؛ روایت تغییر ذخایر ارزی جهان
در فوریه ۲۰۲۵، بانک‌های مرکزی جهان همچنان با قدرت به خرید طلا ادامه دادند؛ نشانه‌ای روشن از بی‌اعتمادی فزاینده نسبت به دلار و تلاشی آشکار برای متنوع‌سازی ذخایر ارزی. طبق داده‌های جدید صندوق بین‌المللی پول، سهم دلار در ذخایر ارزی جهان به پایین‌ترین سطح خود از سال ۱۹۹۴ رسیده، در حالی که ارزهایی مثل ین و پوند رشد قابل توجهی را تجربه کرده‌اند. این روند تغییر ذخایر ارزی جهان، زنگ خطری است برای جایگاه تاریخی دلار به‌عنوان ارز ذخیره جهانی.
طلای امن در برابر دلار بی‌ثبات
بر اساس گزارش شورای جهانی طلا (WGC)، بانک‌های مرکزی در سال ۲۰۲۵ نیز به روند پرقدرت خرید طلا ادامه می‌دهند. هدف؟ کاهش وابستگی به دلار آمریکا. این اقدام پاسخی است به فضای پرریسک سیاست‌گذاری در آمریکا، به‌ویژه در دوران دونالد ترامپ. از زمان تهاجم روسیه به اوکراین در ۲۰۲۲، بانک‌های مرکزی سالانه بیش از هزار تن طلا خریده‌اند؛ رقمی که دو برابر متوسط خرید سالانه در دهه پیش است.
مایکل ویدمر، استراتژیست بانک BofA، معتقد است بانک‌های مرکزی در حال حاضر فقط ۱۰ درصد از دارایی‌های خود را به طلا اختصاص داده‌اند، در حالی‌که این عدد باید به ۳۰ درصد برسد. برای تحقق این هدف، به خریدی در ابعاد ۱۱ هزار تن دیگر نیاز است.
اما چرا بانک‌ها برخی از خریدهای خود را گزارش نمی‌کنند؟ به گفته کارشناسان، دلیل اصلی، ترس از واکنش‌های تنبیهی ترامپ است. او کشورهایی را که به شکل علنی در مسیر دلارزدایی حرکت کنند، تهدید به اعمال تعرفه کرده است. همین عامل باعث شده تنها ۳۴ درصد از خریدهای طلا در سال ۲۰۲۴ به صندوق بین‌المللی پول گزارش شود.
لهستان در صدر طلایی‌ها
در دو ماه اول سال ۲۰۲۵، بانک‌های مرکزی جهان حدود ۴۴ تن طلا به ذخایر خود اضافه کردند. بانک ملی لهستان با خرید ۲۹ تن تنها در ماه فوریه، پیشتاز این حرکت بود. ذخایر طلای لهستان حالا به ۴۸۰ تن رسیده که ۲۰ درصد از کل ذخایر ارزی این کشور را تشکیل می‌دهد.
چین، ترکیه، قطر، اردن و جمهوری چک نیز در این ماه خریداران فعال بودند. در مقابل، قزاقستان و ازبکستان بخشی از طلای خود را فروختند، اما همچنان بخش بزرگی از ذخایر ارزی‌شان را طلا تشکیل می‌دهد. قزاقستان با وجود فروش ۸ تن، هنوز ۵۴ درصد ذخایرش را به طلا اختصاص داده است.
سقوط آهسته دلار
داده‌های صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که تا پایان ۲۰۲۴، سهم دلار در ذخایر جهانی به ۵۷.۸ درصد رسیده که نسبت به یک دهه قبل، ۷.۳ درصد کاهش داشته. این کمترین میزان سهم دلار از سال ۱۹۹۴ است.
تا همین چند دهه پیش، دلار بدون رقیب بود و آمریکا می‌توانست کسری‌های عظیم مالی و تجاری‌اش را با فروش اوراق و دارایی‌های دلاری جبران کند. اما حالا اعتماد جهانی نسبت به آن سست شده است و با تغییر ذخایر ارزی جهان روبه رو هستیم.
در دهه‌های گذشته، تجربه‌هایی مثل تورم بالا در دهه ۷۰ و ۸۰ میلادی هم باعث کاهش سهم دلار شد، اما بعد از مهار تورم، آمریکا جایگاه خود را بازپس گرفت. با ظهور یورو، تصور می‌شد که رقیب جدی‌ای برای دلار به میدان آمده، اما یورو هم نتوانست سهم چشمگیری از آن بگیرد و حالا در حدود ۱۹.۸ درصد ذخایر ارزی جای دارد.
ارزهای «غیرسنتی» و طلا؛ برندگان جدید
از سال ۲۰۲۰، رشد ارزهای غیرسنتی (مثل دلار کانادا، دلار استرالیا، کرون نروژ و…) در سبد ذخایر ارزی کشورها چشمگیر بوده است. یوآن چین با وجود ابعاد بزرگ اقتصاد این کشور، به دلیل کنترل‌های سرمایه و محدودیت‌های سیستم مالی‌اش تنها ۲.۲ درصد از ذخایر جهانی را به خود اختصاص داده.
در مقابل، ین ژاپن با ۵.۸ درصد و پوند بریتانیا با ۴.۷ درصد در حال افزایش سهم هستند. دلار کانادا و دلار استرالیا هم رشد آرام ولی پیوسته‌ای را تجربه کرده‌اند. و البته، طلا.
هرچند طلا جزو ارزهای رسمی محسوب نمی‌شود، اما نقش کلیدی‌اش در تنوع‌بخشی به ذخایر ارزی بار دیگر پررنگ شده است. آمریکا، آلمان، ایتالیا و فرانسه سال‌هاست ذخایر طلای خود را ثابت نگه داشته‌اند، اما کشورهایی مثل چین و روسیه با سرعت بالایی به ذخایر طلای خود اضافه کرده‌اند. اکنون روسیه با ۲۳۳۳ تن و چین با ۲۲۸۰ تن، در رده پنجم و ششم بزرگ‌ترین دارندگان طلا در جهان قرار دارند.
طبق آمار IMF، از سال ۲۰۰۶ تاکنون، ذخایر طلای بانک‌های مرکزی حدود ۶۲۲۱ تن افزایش یافته و اکنون ارزش این ذخایر به بیش از ۳۶۵۰ میلیارد دلار رسیده است.
سخن آخر
خرید گسترده طلا و کاهش تدریجی سهم دلار، نه‌تنها نشانه‌ای از تغییرات ساختاری در اقتصاد جهانی است، بلکه هشداری برای آمریکا نیز محسوب می‌شود. کشورهایی که تا دیروز دارایی‌های دلاری را تضمینی برای ثبات می‌دانستند، امروز با احتیاط بیشتری رفتار می‌کنند و به دنبال پشتوانه‌های ملموس‌تری مانند طلا هستند.
